سوسک چوبخوار سارتا یکی از مهم ترین و مخرب ترین آفات کلیدی درختان فضای سبز شهر اصفهان است که همه ساله خسارات شدیدی در درجه اول به درختان نارون و در درجه دوم به درختان چنار، بید و صنوبر وارد می کند.

شکل شناسی سوسک چوبخوار سارتا

---

حشرات کامل این آفت قهوه ای مایل به خاکستری و به طول بدن 22 تا 47 میلی متر هستند. حشره نر کوچک تر از حشره ماده ولی شاخک آن بلندتر از طول بدن است. تخم ها دوکی شکل و سفید رنگ به طول 3 تا 4 میلی متر هستند. لاروها زرد کم رنگ، پوشیده از موهای طلائی و دارای سر قهوه ای و آرواره های سیاه‌اند که نهایتا طول آنها به 60 تا 70 میلی متر می رسد. شفیره نیز شیری رنگ است.

در شرایط آب و هوایی اصفهان دوره خروج حشرات کامل از مکان‌های زمستان گذرانی داخل تنه های آلوده به آفت، اواسط فروردین تا اواخر اردیبهشت ماه تعیین شده است. اوج ظهور حشرات کامل، حدوداً اوایل اردیبهشت بوده که این زمان از نقطه نظر کنترل شیمیایی آفات به صورت محلول پاشی تنه و تاج درختان میزبان جهت از بین بردن حشرات کامل و جلوگیری از از جفت گیری آنها حائز اهمیت است. فعالیت های لاروهای سن اول پس از خروج تخم با سوراخ کردن پوست تنه و تغذیه در زیر پوست آغاز گردیده که اوج ظهور این دسته از لاروها اوایل خرداد است. این زمان نیز از نقطه نظر مبارزه شیمیایی جهت کنترل لاروهای سن اول با تزریق سموم نفوذی اهمیت بالایی دارد.

چرخه زندگی سوسک چوبخوار سارتا

---

حشرات کامل سوسک چوبخوار سارتا از اواخر فرورين تا اواخر خرداد به صورت تدريجي در طبيعت ظاهر مي شوند. حشرات ماده پس از جفتگري تخم هاي خود را به صورت دسته چندتایي يا انفرادي در شکاف ها و در محل زخم هاي روي تنه درختان مي گذارند.

تخمگذاري هنگام غروب و شب انجام گرفته و هر حشره ماده به طور متوسط تا ۱۵ عدد تخم مي گذارد. تخم ها پس از ۱۰ تا ۱۵ روز تفريخ مي شوند. لاروهاي سن اول از محل اتصال تخم به زير پوست تنه درختان ميزبان نفوذ کرده و به مدت ۲ تا ۳ ماه از زير پوست و پس از آن از ناحيه چوب تنه تغذيه مي نمايند.

لاروها در زمستان به خواب زمستاني مي روند (زمستان اول) و در بهار سال بعد فعاليت تغذيه اي خود را شروع کرده و در اواسط شهريور ماه به شفيره تبديل مي شوند (زمستان دوم). دوره شفيرگي حدود ۲ ماه است که تا آذر ماه ادامه يافته و پس از آن حشرات کامل ظاهر مي شوند. اين حشرات زمستان را به صورت دياپوز در محفظه شفيرگي در داخل تنه درخت سپري کرده و در بهار سال بعد از اين اطاقک ها خارج مي شوند.

بنابراين چرخه زندگي اين آفت طي دو سال تکميل مي شود. زمستان گذراني اين آفت به صورت لاروهاي مسن، شفيره يا حشرات کامل در تنه درختان است. لاروهاي سن اول، پوست تنه را سوراخ کرده و به زير پوست تنه درخت نفوذ مي کنند. اين لاروها در زير پوست و فاصله بين پوست و کامبيوم تغذيه و فعاليت نموده و حفره اي به عمق نيم سانتي متر و مساحت۳۰ سانتي متر مربع ايجاد مي کنند.

نحوه خسارت

---

آثار خسارت در اين مرحله به صورت ترک خوردگي پوست تنه و احتمالاً خروج شيره است. هر چند ممکن است در اين محل سوراخي ديده نشود. با افزايش سن لاروي تغذيه لارو بيشتر شده و مسير حرکت آن در زير پوست به صورت مارپيچ به دور تنه مشاهده مي شود. در اثر اين فعاليت آوندهاي آبکش صدمه ديده و از انتقال شيره پرورده جلوگيري مي شود و در نهايت باعث ضعف عمومي درخت و خشک شدن آن خواهد شد.

لاروها پس از تغذيه از زير پوست به داخل چوب تنه، کانال هاي مارپيچي و طولاني به سمت بالا مي زنند. افزايش تعداد کانال ها باعث مي شود درختان به راحتي توسط باد سرنگون شده و خسارت هاي جاني و مالي به بار بياورند خسارت اصلي و مستقيم اين آفت خشکاندن سريع درخت و خسارت غيرمستقيم آن غيرقابل استفاده کردن الورهاي حاصل از اين درختان است.

نکته قابل توجه این است که کرم ها با سنین مختلف (از کرم های تازه از تخم بیرون آمده تا کرم های دو ساله) به طور همزمان در درخت فعالیت می کنند و لذا امکان از بین بردن صد در صد آنها با یک بار انجام عملیات مبارزه مکانیکی وجود ندارد و به همین دلیل برای نیل به نتیجه مطلوب باید هر ساله و به طور مستمر این عملیات را انجام داد. در واقع یک بار انجام آن به طور کامل تمامی کرم ها را از بین نخواهد برد.

سوسک چوبخوار سارتا از آفات مهم درختان فضای سبز هستند. تنوع گونه‌ها و شدت حمله آنها ارتباط زیادی با شرایط اقلیمی دارد. بدین معنی که آفتاب فراوان و شدید باعث تبخیر سطحی بسیار زیاد شده و نهایتاً به‌علت فقدان آب کافی تغییراتی در کمیت و کیفیت شیره گیاه به‌وجود می‌آید؛ این باعث می‌شود که سوسک چوبخوار سارتا از فاصله دور، قادر به تشخیص این درختان باشد. حال اگر سایر عوامل از قبیل ضعف زمین این اثر را تشدید کنند، آفات چوبخوار به‌راحتی روی درختان مستقر شده و دامنه فعالیت خود را گسترش می‌دهند.

تعداد زیادی از سوسک چوبخوار سارتا نسبت به حرارت کشش مثبت دارند، در این خصوص جهت جزئی تنه درختان که از حداکثر تابش آفتاب برخوردارند به شدت به سوسک چوبخوار سارتا آلوده می‌شود. در مکان‌هایی که تراکم درختان کمتر بوده، این امر به خوبی مشخص است. آفات چوبخوار درختان فضای سبز شامل گونه‌های زیادی هستند که از مهمترین آنها می‌توان به پروانه فری، سوسک سرشاخه‌خوار رزاسه سوسک چوبخوار سارتا و سوسک‌های طوقه و ریشه اشاره کرد.

در سیستم جامع مدیریت تلفیقی آفات، روش‌های مختلف مبارزه به‌طور هماهنگ و به شیوه‌ای که کمترین اختلال را در کنترل مؤثر و درازمدت آفات ایجاد کنند، به‌کار گرفته می‌شود. شیوه‌های مزبور شامل استفاده همزمان از روش‌های بیولوژیکی، زراعی، فیزیکی و مکانیکی، شیمیایی و استفاده از فرمون‌ها و ترکیبات مشابه است. در این مبحث نقش هر یک از روش‌های فوق در مدیریت تلفیقی آفات چوبخوار درختان فضای سبز آورده شده است.

مبارزه شیمیایی با آفات چوبخوار باید قبل از نفوذ لارو آنها به داخل ساقه و با استفاده از سموم تماسی و نفوذی قوی انجام شود. برای این منظور باید در هر منطقه زیست‌شناسی، هر آفت به دقت مطالعه و بررسی شده و در زمان تفریخ تخم‌های آفت، نسبت به آفت کشی گیاهان اقدام نمود. برای کسب نتیجه بهتر، باید دو هفته بعد سمپاشی را تکرار کرد.

مراقبت از درخت در مقابل سوسک چوبخوار سارتا

---

تغذیه گیاه

مواد غذایی جزء عوامل محیطی محسوب می‌شوند که تغییر در میزان آنها باعث افزایش یا کاهش مقاومت درختان در برابر آفات چوبخوار خواهد شد. عناصر غذایی با تغییر مرفولوژی و آناتومی گیاه، الگوی رشد گیاه و ترکیب مواد شیمیائی آن باعث تغییر مقاومت درختان نسبت به سوسک چوبخوار سارتا می‌شوند. مثلاً هنگامی‌ که گیاه دچار کمبود پتاسیم است غلظت قند و اسیدهای آمینه در برگ‌ها بالا می‌رود و ساقه‌های نازک و ضعیفی به‌وجود می‌آید. هنگام کمبود کلسیم مقاومت فیزیکی درختان کاهش یافته و حمله آفات چوبخوار آسان می‌شود. با تغذی مطلوب درختان، حفاظت از آن‌ها در برابر آفات چوبخوار به‌طور طیعی انجام خواهد شد. در این خصوص می‌توان با استفاده از چال کود و یا کانال کود، مواد آلی و شیمیایی را در اختیار درخت قرار داد.

برای این منظور در زمستان گودالی به عرض، طول و عمق نیم متر در مسیر عبور آب در ناحیه سایه‌انداز درختان حفر نموده و در آن مخلوطی از کود حیوانی، سولفات آهن، سولفات روی، گوگرد، سولفات پتاسیم و سولفات آمونیوم قرار دهید. نسبت کودهای شیمیایی بسته به نوع درخت و سن آن متفاوت است. در این مورد بهتر است با کارشناسان مشورت نمایید. علاوه بر این باید در بهار و تابستان درختان را با استفاده از کودهای مایع حاوی عناصر ماکرو و میکرو چند نوبت محلول‌پاشی کنید. برای این منظور می‌توان هنگام سمپاشی علیه آفات از این کودها استفاده کنید.

هرس

با هرس درختان شاخه‌های مریض، خشک شده و بدشکل که لانه‌های خوبی برای فعالیت سوسک چوبخوار سارتا هستند حذف می‌شود. علاوه بر آن غذایی که باید به مصرف مجموع شاخه‌ها برسد به مصرف شاخه‌های سالم رسیده و این امر باعث می‌شود میزان شیره گیاهی در شاخه‌های باقیمانده زیادتر شده و کمک مؤثری به جلوگیری از حمله آفات چوبخوار نماید.

نحوه کنترل آفت

---

مدیریت مبارزه با سوسک شاخک بلند سارتا شامل موارد زیر است:

رعایت اصول زراعی

نظیر آبیاری و کوددهی مناسب، حذف شاخه های خشک و بیمار، جلوگیری از ایجاد زخم روی شاخه ها و تنه، کنترل عوامل پوسیدگی تنه، پانسمان مناسب محل زخم ها و هرس شاخه ها و رعایت نکات فنی قبل از کاشت (انتخاب گونه مناسب، رعایت فاصله کاشت بین درختان و استقرار پوشش سبز مناسب در فواصل بین درختان) است.

کنترل مکانیکی

با استفاده از از دریل و مفتول مخصوص تعبیه شده در قسمت نوک آن، داخل دالان لاروی، از طریق دهانه سوراخ واقع در تنه پاکسازی شده و لارو موجود مورد اصابت نوک مفتول قرار گرفته و به آسانی از بین می رود. برای اطمینان بیشتر از قرص تدخینی فستوکسین در داخل سوراخ ها استفاده کرده و سپس دهانه آن‌ها را با بتونه و چسب پیوند مسدود و پانسمان نمایید.

کنترل با سموم شیمیایی

• محلول پاشی تاج و تنه درخت همزمان با اوج ظهور حشرات کامل با استفاده از سمومی نظیر ایمیداکلوپراید، استامی پراید، سایپرمترین و کلرپیریفوس.

سم پاشی تنه و تاج درختان در زمان های مشخص و پیش بینی شده از طریق محاسبه درجه حرارت موثر تجمعی روزانه با استفاده از آمار هواشناسی به عنوان یکی از از روش ها باعث کاهش جمعیت آفت خواهد شد. بنابراین تعیین دوره خروج حشرات کامل و اوج ظهور آن‌ها جهت تشخیص بهترین زمان مبارزه از طریق آفت کش بیولوژیک ضروری است.

• تزریق سموم سیستمیک نظیر ایمیداکلوپراید یا اکسی دیمتون متیل در خاک اطراف تنه در عمق ریشه با فشار بالا. 4 تا 8 هفته قبل از اوج ظهور لارو های سن اول.

به ازای هر اینچ ازDBH  (قطر تنه درخت در ارتفاع 1.4 متری سطح زمین )، تزریق 1.75 میلی لیتر ماده موثر (5 میلی لیتر ماده تجارتی) از سم کنفیدور 35% موثر واقع شده است.

• تزریق سموم سیستمیک در تنه به فاصله 10 تا 15 سانتی‌متر بالای سطح خاک داخل سوراخ های تعبیه شده به عمق 1 تا 1.5 سانتی‌متر، 2 تا 4 هفته قبل از اوج ظهور لارو های سن اول.

استفاده از یک میلی لیتر ماده موثر (3 میلی لیتر ماده تجارتی) از سم کنفیدور 35% به ازای هر دو اینچ از DBH در کنترل آفت موثر است. نتايج به دست آمده از مطالعات انجام شده نشان می دهد که خسارت حشره فوق الذکر زياد بوده و نزديک به 20% از چوب تنه درختان آلوده به وسيله لاروهاي اين حشره مورد تغذيه قرار گرفته و از بين رفته است. علاوه بر اين به علت خشکيدن درختان ميزبان، رشد درخت و در نتيجه توليد چوب کاملا متوقف مي شود. گاهي اوقات در اثر حمله تعداد زياد لارو آفت به تنه درخت ميزبان باعث خورده شدن و از بين رفتن مغز چوب تنه شده و بيش از 50% از چوب نابود و تنه درخت، ميان‌تهي مي گردد.

همچنين به علت خسارت آفت و وجود دالان‌هاي متعدد در تنه درخت خسارت ديده، کيفيت چوب تغيير پيدا کرده و چوب هرگونه کاربرد و ارزش صنعتي خود را از دست خواهد داد و به چوب هيزمي تبديل مي شود. در ضمن برخي از گونه ها نظير گردو و توسکا، تا حدود 90% قيمت و ارزش اقتصادي خود را از دست خواهند داد.